Thơ tình Hồ Xuân Hương

Valentine’s Day 2020.

Nói đến Hồ Xuân Hương (1772 – 1822), nhiều người nghĩ ngay đến những bài thơ “nghịch ngợm”, trào phúng hoặc đả kích. Thậm chí, đời sau còn sáng tác ra cả một “trường phái” thơ kiểu này và gắn hết cho Hồ Xuân Hương... Đến nỗi ngày nay, có những bài thơ chúng ta không phân biệt được có đúng là của Bà chúa thơ Nôm hay không. Rất nhiều người thuộc các bài thơ, như: “Vịnh cái quạt”, “Đèo Ba Dội”, “Hang Cắc Cớ”,...

Thực ra, thơ Hồ Xuân Hương có một bộ phận quan trọng những bài thơ trữ tình đằm thắm, thiết tha, buồn tủi,... thể hiện sâu sắc thân phận người phụ nữ trong xã hội cũ, với bao khao khát sống và hạnh phúc tình duyên. Trong chùm 3 bài thơ “Tự tình” có những câu thơ ám ảnh mãi bao thế hệ người đọc, như:

“Đêm khuya văng vẳng trống canh dồn

Trơ cái hồng nhan với nước non.

Chén rượu hương đưa say lại tỉnh

Vừng trăng bóng xế khuyết chưa tròn.”

Hoặc:

“Chiếc bánh buồn vì phận nổi nênh,

Giữa dòng ngao ngán nỗi lêng đênh.

Lưng khoang tình nghĩa dường lai láng,

Nửa mạn phong ba luống bập bềnh.”

Đặc biệt tập “Lưu hương ký” là tập thơ tiêu biểu của Hồ Xuân Hương đầy ắp tình cảm với những người bạn trai, bạn thơ, bạn tình, như: Nguyễn Hầu, Trần Hầu, Tốn Phong Thị, Mai Sơn Phủ, Thạch Đình, Cự Đình, Thanh Liên, Chí Hiên,...

Tập thơ này chép 24 bài thơ chữ Hán và 28 bài chữ Nôm (nhưng đề tựa đều bằng chữ Hán). Điển hình là bài thơ: “Cảm cựu kiêm trình Cần chánh học sĩ Nguyễn Hầu. Hầu Nghi Xuân Tiên Điền nhân” (Nhớ chuyện cũ, gửi tới Cần Chánh học sĩ Nguyễn Hầu. Hầu người Tiên Điền Nghi Xuân) của Hồ Xuân Hương viết gửi cho Nguyễn Du. Thật là một bài thơ tình độc đáo giữa hai thi sĩ vĩ đại của dân tộc ta.

Bài thơ đó như sau:

    Cảm cựu kiêm trình Cần chánh học sĩ Nguyễn Hầu

Dặm khách muôn ngàn nỗi nhớ nhung

Mượn ai tới đấy gửi cho cùng.

Chữ tình chốc đã ba năm vẹn,

Giấc mộng rồi ra nửa khắc không.

Xe ngựa trộm mừng duyên tấp nập,

Phấn son càng tủi phận long đong.

Biết còn mảy chút sương siu với,

Lầu nguyệt năm canh chiếc bóng chong.

(Hồ Xuân Hương)

Một bài thơ trữ tình sâu lắng, một mối tình gặp nhiều trắc trở nên càng mãnh liệt. Yêu mà không được gần nhau nên nhỗi nhớ, nỗi buồn càng day dứt bật ra thành những câu thơ xé lòng.

Tôi xin mạn phép nữ sĩ họa nguyên vận bài thơ này như sau:

Tương tư

Dằng dặc năm dài nhớ với nhung

Tháng ngày canh cánh nỗi khôn cùng.

Xa xôi vạn nẻo bao đường đất

Cách trở muôn trùng một khoảng không.

Nét chữ càng khơi trào lệ nhỏ

Vần thơ cố nén chặt sầu đong(*).

Chập chờn hình bóng người trong mộng

Thao thức đêm trường ngước mắt chong.

(*) “Sầu đong càng lắc càng đầy…” (Nguyễn Du)

PHẠM VĂN DƯƠNG